Bài 5: Sáp nhập hành chính thúc đẩy dân chủ thực chất

Dân chủ không suy giảm, mà được thể hiện ở chiều sâu và hiệu quả

Việc sáp nhập đơn vị hành chính cấp tỉnh, cấp xã hay giải thể cấp huyện không làm triệt tiêu quyền đại diện của người dân, mà hướng tới mô hình dân chủ thực chất, hiệu quả hơn. Dân chủ không đo bằng số lượng đơn vị hành chính hay đại biểu một cách cơ học, mà phải được nhìn nhận ở năng lực thực thi quyền lực nhà nước, mức độ tham gia của người dân vào quá trình ra quyết định, cũng như khả năng giám sát và phản biện chính sách. Khi bộ máy được tinh gọn, chức năng. nhiệm vụ rõ ràng, cơ cấu đại biểu được tổ chức khoa học, quyền đại diện của nhân dân không những không bị giảm sút mà còn được bảo đảm tốt hơn nhờ các thiết chế dân chủ có chiều sâu và được vận hành hiệu quả.

Thực tiễn cho thấy, sau khi một số địa phương tiến hành sắp xếp đơn vị hành chính cấp xã, cấp tỉnh theo chủ trương chung, việc tổ chức bầu cử đại biểu Quốc hội, đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp vẫn bảo đảm đúng luật, phản ánh đầy đủ nguyện vọng và cơ cấu đại diện của nhân dân tại các đơn vị mới. Quan trọng hơn, chất lượng đại biểu, năng lực điều hành và mức độ gắn bó với cử tri được nâng cao thông qua quá trình lựa chọn, sàng lọc phù hợp với điều kiện thực tiễn. Đây chính là một minh chứng sinh động cho tinh thần "dân chủ thực chất, hiệu quả, vì nhân dân phục vụ" trong quá trình cải cách thể chế và tổ chức bộ máy nhà nước.

Tinh gọn không đồng nghĩa với xa dân hay giảm tiếp cận dịch vụ

Một trong những lo ngại thường gặp khi thực hiện sáp nhập đơn vị hành chính là nguy cơ người dân bị “xa rời trung tâm quyền lực” hoặc gặp khó khăn trong tiếp cận các dịch vụ công. Tuy nhiên, nhận định này không phù hợp với thực tiễn cải cách hành chính hiện nay, nhất là trong bối cảnh chính phủ điện tử, chính quyền số, dịch vụ công trực tuyến đang được đẩy mạnh và phổ cập rộng rãi đến cấp cơ sở.

Khi các đơn vị hành chính cấp tỉnh, cấp xã được sắp xếp lại một cách khoa học, hợp lý, chính quyền các cấp có điều kiện tập trung đầu tư cho hạ tầng số, đơn giản hóa quy trình, tinh gọn thủ tục hành chính, từ đó nâng cao chất lượng phục vụ người dân. Không gian hành chính hiện nay không còn bị giới hạn bởi địa giới vật lý, mà được mở rộng và tối ưu hóa nhờ ứng dụng công nghệ, tăng tính kết nối và đổi mới phương thức phục vụ. Thực tế tại nhiều địa phương cho thấy, sau sáp nhập, các mô hình như "một cửa", "một cửa liên thông", cùng hệ thống dịch vụ công trực tuyến đã được tích hợp hiệu quả từ cấp xã đến cấp tỉnh, tạo điều kiện thuận lợi rõ rệt cho người dân trong tiếp cận và giải quyết thủ tục hành chính, đúng với tinh thần xây dựng chính quyền số, vì dân, minh bạch và hiệu quả. Việc sáp nhập không đồng nghĩa với làm khó cho dân, mà là bước chuyển đổi để phục vụ tốt hơn, đúng với tinh thần “chính quyền phục vụ” và yêu cầu xây dựng nền hành chính chuyên nghiệp, hiện đại, thân thiện.

Sáp nhập là điều kiện để nâng cao chất lượng dân chủ cơ sở

Một số ý kiến cho rằng việc giảm số lượng đơn vị hành chính có thể dẫn tới giảm số lượng đại biểu Hội đồng nhân dân, từ đó làm suy yếu tính dân chủ ở cơ sở. Tuy nhiên, điều cần nhấn mạnh là dân chủ không chỉ được thể hiện qua số lượng đại biểu, mà chủ yếu nằm ở chất lượng đại diện, mức độ thực quyền và cơ chế để người dân tham gia giám sát, phản biện, đóng góp ý kiến vào quá trình hoạch định và thực thi chính sách.

Thực tiễn ở nhiều địa phương sau sắp xếp cho thấy, các thiết chế dân chủ cơ sở như Mặt trận Tổ quốc, tổ dân phố, ban công tác mặt trận, hội đồng nhân dân... vẫn tiếp tục hoạt động hiệu quả, thậm chí được kiện toàn để nâng cao chất lượng. Khi bộ máy được tổ chức gọn gàng, quy trình rõ ràng và trách nhiệm được phân định cụ thể, quyền giám sát của nhân dân không những không bị triệt tiêu mà còn được tăng cường. Việc lấy ý kiến cộng đồng trước, trong và sau sáp nhập đã thể hiện rõ tinh thần dân chủ, sự tham gia của nhân dân vào việc tổ chức lại chính quyền. Bên cạnh đó, sáp nhập tạo điều kiện để đổi mới phương thức lãnh đạo, nâng cao chất lượng cán bộ, tránh tình trạng “trùng lắp chức năng, chồng chéo nhiệm vụ” và phân tán nguồn lực, góp phần xây dựng bộ máy quản lý địa phương liêm chính, hiệu quả, sát dân và thực chất hơn.

Cải cách hành chính và dân chủ hóa tương tác công quyền trong kỷ nguyên số

Tại Việt Nam, chủ trương sáp nhập đơn vị hành chính cấp tỉnh và cấp xã không chỉ là giải pháp tổ chức bộ máy tinh gọn, giảm chi ngân sách, mà còn là một bước đi chiến lược trong tiến trình cải cách thể chế, xây dựng chính quyền điện tử, đô thị hiện đại và quản trị công minh bạch, phục vụ nhân dân. Việc thu gọn đầu mối hành chính tạo điều kiện tổ chức lại các thiết chế dân chủ cơ sở như Hội đồng nhân dân, Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức đoàn thể theo hướng chuyên nghiệp hơn, sát dân hơn và có năng lực thực chất hơn trong đại diện và giám sát quyền lực.

Trong bối cảnh chuyển đổi số toàn diện, các kênh tương tác giữa người dân và chính quyền không còn bị giới hạn bởi các cuộc tiếp xúc cử tri định kỳ hay các hội nghị truyền thống. Các nền tảng số, cổng thông tin điện tử, dịch vụ công trực tuyến, hệ thống phản ánh hiện trường, mạng xã hội chính sách… đang trở thành công cụ hiệu quả giúp nâng cao tính phản hồi, minh bạch hóa hoạt động công quyền và củng cố trách nhiệm giải trình của chính quyền các cấp. Người dân ngày nay có thể dễ dàng tham gia giám sát, thể hiện ý kiến và kiến nghị trực tiếp với cơ quan công quyền, góp phần thúc đẩy một nền dân chủ hiện đại – nơi tiếng nói của công dân không bị giới hạn bởi không gian, thời gian hay quy mô hành chính.

Nâng cao năng lực giám sát trong hệ thống đại diện tinh gọn và xã hội số hóa

Quan điểm cho rằng việc giảm số lượng đại biểu sẽ dẫn đến suy giảm quyền giám sát là một nhận định phiến diện, thiếu cơ sở lý luận và thực tiễn. Thực chất, hiệu quả giám sát phụ thuộc vào chất lượng đại diện, năng lực chuyên môn, quyền hạn thực tế và thiết kế thể chế phù hợp, chứ không nằm ở số lượng đại biểu. Một hội đồng nhân dân với quy mô tinh gọn nhưng được tổ chức bài bản, có trình độ cao, được đào tạo chuyên sâu, tiếp cận đầy đủ thông tin và được hỗ trợ bởi hệ thống công nghệ, dữ liệu sẽ thực hiện chức năng giám sát hiệu quả hơn so với một hội đồng đông người nhưng thiếu chuyên môn, thiếu công cụ hỗ trợ và phân tán trong tổ chức.

Đồng thời, trong môi trường quản trị hiện đại, các thiết chế giám sát xã hội như báo chí, tổ chức chính trị - xã hội, cộng đồng chuyên gia và hệ thống phản biện chính sách ngày càng đóng vai trò bổ trợ quan trọng cho cơ quan dân cử. Những kênh giám sát này mở rộng không gian dân chủ, tạo điều kiện để quyền lực công được theo dõi, đánh giá và điều chỉnh một cách công khai, minh bạch và liên tục. Đây chính là biểu hiện sinh động của một nền dân chủ phát triển, nơi quyền lực nhà nước không chỉ được kiểm soát từ bên trong thể chế đại diện, mà còn từ chính sự tham gia tích cực của toàn xã hội.

Tóm lại, trong bối cảnh chuyển đổi số và yêu cầu đổi mới mô hình quản trị quốc gia, dân chủ không còn giới hạn trong các hình thức truyền thống mà đang mở rộng theo hướng linh hoạt, hiệu quả và thực chất hơn. Chủ trương sáp nhập đơn vị hành chính không phải là hành động thu hẹp dân chủ mà là một bước đi chiến lược nhằm nâng cao chất lượng quản trị, tăng cường hiệu lực của bộ máy nhà nước và bảo đảm quyền tham gia của người dân bằng những phương thức hiện đại, thuận tiện và minh bạch hơn. Khi thiết kế thể chế phù hợp, ứng dụng công nghệ hiệu quả và phát huy vai trò của các chủ thể giám sát xã hội, dân chủ không những không bị suy giảm mà còn được củng cố mạnh mẽ hơn trong thực tiễn đời sống chính trị, hành chính. Việt Nam đang từng bước hiện thực hóa mục tiêu xây dựng một nền hành chính kiến tạo, lấy người dân làm trung tâm, phát huy dân chủ thông qua hiệu quả phục vụ, năng lực phản hồi và trách nhiệm giải trình. Sáp nhập đơn vị hành chính chính là một phần quan trọng trong quá trình đó, nhằm hướng đến một nền dân chủ thực chất, hiện đại và phù hợp với yêu cầu phát triển bền vững, hội nhập sâu rộng trong thời đại mới.