Những kinh nghiệm quý từ một số mô hình phát triển kinh tế - xã hội sáng tạo, đột phá của tỉnh Bình Dương

Một số mô hình nổi bật

Sau hơn một phần tư thế kỷ kể từ ngày tái lập, tỉnh Bình Dương ngày nay đã thật sự “thay da đổi thịt”, kinh tế duy trì tốc độ tăng trưởng hằng năm ở mức khá cao; sức cạnh tranh và quy mô của nền kinh tế được nâng lên đáng kể; đóng góp quan trọng cho vùng kinh tế trọng điểm phía Nam và cả nước. Cụ thể: Cơ cấu kinh tế chuyển dịch đúng hướng, tốc độ tăng trưởng GRDP bình quân 9,35%/năm; quy mô GRDP đến năm 2020 đạt gấp 1,7 lần so với năm 2015; GRDP bình quân đầu người năm 2020 đạt 155,7 triệu đồng, cao hơn mức bình quân của vùng Đông Nam Bộ, gấp 2,5 lần mức bình quân chung cả nước. Năm 2022, tốc độ tăng trưởng GRDP tăng 8,29%; tổng mức bán lẻ hàng hoá và doanh thu dịch vụ tăng 16,8%; tổng vốn đầu tư phát triển toàn xã hội tăng 12,9%; thu hút vốn đầu tư nước ngoài đứng thứ 2 cả nước, thu hút vốn đầu tư trong nước đạt 96.722 tỷ đồng, tương tương gần 4 tỷ USD, tăng 28,1% so với năm 2021⁽¹⁾.

Đạt được những thành tựu đó, Đảng bộ, chính quyền tỉnh Bình Dương đã thực hiện nhiều chủ trương lớn mang tính đột phá, nổi bật là chủ trương “Trải chiếu hoa mời gọi đầu tư” và “Trải thảm đỏ mời gọi nhân tài”. Trong quá trình phát triển, đã xuất hiện một số mô hình phát triển kinh tế - xã hội nổi bật, có thể nhân rộng trong thời gian tới.

Khu liên hợp Công nghiệp - Dịch vụ - Đô thị Bình Dương

Năm 2004, từ kinh nghiệm mô hình liên doanh khu công nghiệp Việt Nam - Singapore (VSIP), nhận thấy đây là mô hình phù hợp, có thể mở rộng, phát triển theo hướng quy hoạch tập trung, hiện đại, tỉnh đã quyết định xây dựng Khu Liên hợp Công nghiệp - Dịch vụ - Đô thị Bình Dương với diện tích 4.196ha trên địa bàn huyện Tân Uyên, Bến Cát và thị xã Thủ Dầu Một. Đây là chủ trương lớn, mang tính đột phá, nhằm thay đổi toàn bộ cách thức đầu tư của tỉnh, bao gồm việc thống nhất trong quản lý, mời gọi đầu tư cũng như xây dựng kết cấu hạ tầng kỹ thuật và hạ tầng xã hội đồng bộ.

Khu liên hợp đóng vai trò chiến lược đối với sự phát triển của tỉnh, bên cạnh lõi trung tâm là khu đô thị thành phố Mới Bình Dương, Khu liên hợp còn bao gồm 7 khu công nghiệp xung quanh, được hình thành với tỷ lệ lấp đầy cao, tạo đòn bẩy cho dịch chuyển phát triển công nghiệp từ phía nam lên khu vực giữa và phía bắc tỉnh Bình Dương. Hình thành quần thể công nghiệp tại Khu liên hợp sẽ là bước đệm cho phát triển các khu công nghiệp mới về phía bắc, như các khu công nghiệp: Becamex Mỹ Phước 1, 2, 3, 4; Bàu Bàng, Bàu Bàng mở rộng; VSIP III.

Khu liên hợp đóng vai trò lớn trong thúc đẩy phát triển kinh tế ở khu vực xung quanh, trực tiếp sắp xếp lại khu dân cư nông thôn theo quy hoạch mới, hiện đại, bao gồm cả các khu đô thị cao cấp cho các chuyên gia, nhà ở xã hội, tái định cư, hệ thống hạ tầng giao thông… Qua đó, đẩy mạnh thu hút các nhà đầu tư, tạo thay đổi toàn diện và nâng cao chất lượng cuộc sống người dân. Các khu tái định cư góp phần ổn định cuộc sống, tạo việc làm, chuyển đổi nghề nghiệp, tạo môi trường sống và làm việc mới cho những người dân trong diện đền bù giải tỏa…

Tỉnh Bình Dương đã quy hoạch và vận hành Khu Liên hợp dựa trên mô hình TOD (Transit Oriented Development) - mô hình phát triển chuỗi đô thị dọc theo các tuyến giao thông công cộng mà nhiều quốc gia tiên tiến trên thế giới thực hiện có hiệu quả. TOD đã thể hiện tính ưu việt là dành quỹ đất cho không gian giao thông công cộng, giảm chi phí đầu tư cho các tuyến giao thông công cộng trong tương lai.

Triển khai mô hình trên, các khu công nghiệp đã phát triển nhanh theo hướng bền vững, đạt tỷ lệ lấp đầy cao, trở thành đòn bẩy thu hút đầu tư, nhất là ngành công nghiệp “xanh”, phát triển thương mại, dịch vụ. Qua hợp tác với nhiều đối tác quốc tế như Tokyu - Nhật Bản, Sembcorp - Singapore…, nhiều khu đô thị kiểu mẫu, chất lượng cao đã hình thành; hệ thống trường các cấp đạt chuẩn quốc tế, từ mẫu giáo cho đến đại học, như Đại học Quốc tế miền Đông, Đại học Việt Đức - được xem là những trụ cột đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cho địa phương và các tỉnh, thành phố khác.

Tại thời điểm đầu tư Khu công nghiệp VSIP I ở huyện Thuận An và sau này là Khu liên hợp, các doanh nghiệp của tỉnh đã đồng hành với chính quyền thực hiện phát triển, mở rộng quốc lộ 13 - trục giao thông đầu tiên quan trọng kết nối hạ tầng làm đòn bẩy cho việc kết nối hệ thống các khu công nghiệp với sân bay Tân Sơn Nhất. Sau khi hình thành quy hoạch giao thông vùng, tuyến đường Mỹ Phước - Tân Vạn - Bàu Bàng tiếp tục được triển khai để hoàn thiện trục giao thông kết nối về cảng biển, sân bay quốc tế như sân bay Long Thành, cảng Cái Mép - Thị Vải. Các tuyến đường theo trục ngang, kết nối nội tỉnh như DT743, DT746, Bắc Tân Uyên - Phú Giáo - Bàu Bàng… và một số đoạn của tuyến vành đai 3, vành đai 4 đi qua địa phương tạo nên hệ thống giao thông liên kết vùng, kết nối các khu công nghiệp và hệ thống các khu công nghiệp tới các cảng biển, sân bay quốc tế… đã hình thành quần thể hoàn chỉnh, củng cố thêm lợi thế cạnh tranh cho tỉnh. Nhờ vậy, đã kéo theo sự phát triển nhanh chóng các khu công nghiệp lớn, thu hút hàng chục ngàn doanh nghiệp trong và ngoài nước đến đầu tư, hàng triệu người dân đến sinh sống và làm việc.

Thành phố thông minh Bình Dương

Năm 2016, Bình Dương xây dựng Đề án Thành phố thông minh Bình Dương qua học tập kinh nghiệm của thành phố Einhoven (Hà Lan). Quá trình triển khai Đề án đã góp phần giải quyết những thách thức hiện hữu của tỉnh bằng những đề án cụ thể được phân theo từng vấn đề: Vượt qua bẫy thu nhập trung bình, thu hẹp khoảng cách giữa công nghiệp và thương mại, dịch vụ, sức ép về quy hoạch đô thị và hạ tầng giao thông, phát triển nguồn nhân lực, đẩy mạnh thực hiện phát triển mạnh mẽ hạ tầng băng thông rộng tại Bình Dương… Hiện nay, tỉnh Bình Dương đã trở thành thành viên chính thức của Diễn đàn Cộng đồng thông minh thế giới (ICF), ba năm liên tiếp (2019 - 2021) được vinh danh trong tốp 21; đặc biệt là năm 2021, đứng trong tốp 7 địa phương, khu vực có chiến lược phát triển thành phố thông minh tiêu biểu thế giới. Điều này khẳng định, xây dựng “Thành phố thông minh Bình Dương” là chủ trương, quyết sách đúng đắn của Đảng bộ, chính quyền tỉnh, phù hợp với định hướng của Đảng, xu hướng thế phát triển thế giới, được cộng đồng quốc tế ghi nhận, đánh giá cao.

Vùng Đổi mới sáng tạo Bình Dương được đúc kết từ thực tiễn xây dựng và phát triển các đề án trong Đề án Thành phố thông minh Bình Dương của chiến lược phát triển thông minh của tỉnh. Cụ thể: Quy hoạch đô thị và hạ tầng giao thông công cộng; xây dựng văn hóa đổi mới sáng tạo; phát triển kinh tế cân bằng; chuyển đổi số và Phát triển công nghiệp 4.0; Phát triển nguồn nhân lực. Mỗi đề án đóng vai trò riêng nhưng có mối quan hệ tương hỗ, gắn kết với nhau tạo thành đề án tổng thể Thành phố thông minh Bình Dương, giải quyết những thách thức của tỉnh theo từng chủ điểm, tạo tác động liên ngành, trên diện rộng, trực diện vào mọi mặt đời sống xã hội.

Hiện nay, tỉnh Bình Dương đã trở thành một trong những địa phương phát triển công nghiệp lớn tại Việt Nam, với 29 khu công nghiệp, tổng diện tích 12.734ha, tỷ lệ lấp đầy trung bình đạt hơn 83,4%, thu nhập bình quân đầu người đạt hơn 155 triệu đồng/người/năm. Kết cấu hạ tầng của tỉnh được hoàn thiện với chất lượng cao, các khu công nghiệp xanh, thân thiện môi trường, đan xen những khu đô thị cao cấp phục vụ các chuyên gia và khu nhà ở xã hội phục vụ những người có thu nhập thấp. Quy hoạch này tạo ra sự bình đẳng trong việc thụ hưởng hạ tầng xã hội, hệ thống y tế, giáo dục cho mọi tầng lớp trong xã hội. Mô hình phát triển của tỉnh đang được nhân rộng, lan tỏa ra nhiều tỉnh, thành trong cả nước thông qua các doanh nghiệp đầu tàu của tỉnh, như Becamex Bình Dương và VSIP.

Từ việc thực hiện đề án “Thành phố thông minh Bình Dương” đến triển khai trọng tâm là “Vùng đổi mới sáng tạo Bình Dương”, tỉnh đã hợp tác, thu hút được nhiều tập đoàn hàng đầu thế giới về khoa học - công nghệ như: Schneider, Philips, Bosch, NXP, Intel, TMA…; các viện nghiên cứu, trường đại học trong nước và quốc tế danh tiếng như Đại học Quốc gia Singapore NUS, Viện nghiên cứu công nghiệp, công nghệ Đài Loan ITRI, Đại học Quốc gia Chungnam Hàn Quốc, Đại học Portland (Mỹ), Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh, Viện Cơ học và tin học ứng dụng - Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam... Đây là điều kiện thuận lợi để tỉnh xây dựng các trung tâm nghiên cứu, sáng tạo, đào tạo quy mô ngày càng lớn và phát triển bền vững hơn.

Kinh phí “Xây dựng nếp sống văn hóa, văn minh đô thị” được bổ sung từ nguồn tặng thưởng hỗ trợ qua việc xếp loại đảng bộ, chi bộ, cơ quan hằng năm

Đây là mô hình được Thành ủy Thủ Dầu Một xây dựng, triển khai thực hiện từ cuối nhiệm kỳ 2016 - 2020. Thị xã Thủ Dầu Một kể từ khi trở thành thành phố đã không ngừng vươn lên, đạt nhiều thành tựu quan trọng, toàn diện. Hằng năm, thành phố đều phát động các phong trào, chương trình vận động đoàn viên, hội viên, nhân dân tham gia xây dựng đô thị như “Hiện đại - Văn minh - Giàu đẹp”, “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”, “Xây dựng nếp sống văn minh đô thị”… góp phần xây dựng nếp sống văn hóa, văn minh đô thị ở từng địa phương, đơn vị.

Thành phố Thủ Dầu Một ghi dấu ấn đặc trưng về văn hóa - văn minh đô thị. như Thành phố 3 không: không có người ăn xin, không có điểm tập kết rác tự phát, không quảng cáo và rao vặt trái phép; Thành phố 4 tốt: an ninh, trật tự tốt, an toàn giao thông tốt, an sinh xã hội tốt, trật tự đô thị tốt; Khu phố 3 có: có thảm nhựa hoặc bê tông các tuyến hẻm, có chiếu sáng công cộng, có thùng rác công cộng; Người công dân 5 gương mẫu: gương mẫu chấp hành pháp luật, ứng xử văn minh lịch sự nơi công cộng, thân thiện và hiếu khách, biết giữ gìn vệ sinh chung, sống có trách nhiệm với cộng đồng… Thủ Dầu Một còn được biết đến là “đô thị xanh”, với đặc trưng là cây dầu. Qua việc vận động đoàn viên, hội viên và nhân dân, thành phố tiếp tục xây dựng “Thành phố xanh”, “Thành phố công viên”, các “tuyến hẻm văn minh đô thị” bằng những hành động cụ thể như trồng nhiều hoa, cây xanh trên các tuyến đường, công viên, nơi công cộng và trong khuôn viên nhà, đất của dân; tạo nhiều hơn quỹ đất xây dựng các công viên, hoa viên và chăm sóc nâng cao hiệu quả sử dụng các công viên hiện có.

Trong giai đoạn 2021 - 2025, thành phố Thủ Dầu Một phấn đấu có trên 120 công viên, hoa viên; 100% cơ quan thực hiện tốt văn hóa công sở, mỹ quan nơi làm việc, thực hiện mô hình “Công sở xanh, sạch, đẹp”; 100% các đơn vị trường học trên địa bàn thực hiện mô hình “Bảo vệ môi trường”, “Xây dựng trường học xanh - sạch - đẹp”, “Lớp học xanh”, “Cổng trường em sạch - đẹp - an toàn”; 100% các tuyến hẻm thực hiện tiêu chí tuyến hẻm văn minh. Hằng năm, có ít nhất 9 phường đạt chuẩn văn minh đô thị.

Để triển khai hiệu quả Cuộc vận động “Xây dựng nếp sống văn hóa, văn minh đô thị”, Thành ủy Thủ Dầu Một đã yêu cầu ngân sách cấp bảo đảm cho các cơ quan thành phố, các phường thực hiện cuộc vận động trên cơ sở có dự toán phê duyệt hằng năm và cả giai đoạn. Song, nét nổi bật của mô hình này là kinh phí “Xây dựng nếp sống văn hóa, văn minh đô thị” được bổ sung từ nguồn tặng thưởng xếp loại đảng bộ, chi bộ, cơ quan hằng năm. Căn cứ vào Hướng dẫn đánh giá chất lượng tổ chức cơ sở đảng (loại hình đảng bộ phường) số 06-HD/TU, ngày 30-6-2021, của Thành ủy Thủ Dầu Một, các đảng ủy phường tự xếp loại đánh giá cho đơn vị mình chuyển về cấp trên; sau đó, Ban Tổ chức Thành ủy sẽ chủ trì, phối hợp một số đơn vị chức năng thẩm định kết quả, trình Ban Thường vụ Thành ủy xem xét… công nhận xếp loại đơn vị. Bên cạnh việc tặng cờ thi đua, bằng khen, thưởng theo quy định Luật Thi đua khen thưởng, Thành ủy còn hỗ trợ cho các đơn vị khoản kinh phí không nhỏ để đơn vị sử dụng vào mục đích bổ sung kinh phí cho thực hiện cuộc vận động.

Điển hình, năm 2021, Thành ủy Thủ Dầu Một đã tặng cờ và giấy khen cho các đảng bộ phường hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ đạt thứ hạng cao trong cụm thi đua khối phường, kèm theo mức tặng thưởng tương ứng, bao gồm Đảng bộ phường Phú Mỹ (hạng nhất được thưởng 3 tỷ đồng), Phú Tân (hạng nhì được thưởng 2 tỷ đồng), Hòa Phú (hạng ba được thưởng 1 tỷ đồng). Số tiền được hỗ trợ trên được sử dụng vào mục đích kiến thiết cho địa phương năm liền kề (năm 2022). Tương tự, có 4 tập thể cơ quan đạt thành tích xuất sắc, dẫn đầu trong phong trào thi đua: Tập thể cơ quan Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam thành phố, tập thể cơ quan Hội Liên hiệp Phụ nữ thành phố, tập thể cơ quan Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh thành phố, Tập thể cơ quan Hội Cựu chiến binh Thành phố được tặng cờ và giấy khen, kèm theo hỗ trợ cho mỗi đơn vị 150 triệu đồng, kinh phí hỗ trợ này được sử dụng phục vụ cho hoạt động phong trào đúng theo quy định.

Những bài học kinh nghiệm quý cần nhân rộng

Trên cơ sở đánh giá những thành tựu, nghiên cứu những mô hình tiêu biểu qua hơn 25 năm xây dựng và phát triển của tỉnh Bình Dương, bước đầu có thể đúc kết một số bài học kinh nghiệm sau:

Thứ nhất, làm tốt công tác dự báo xu hướng phát triển của thế giới, mạnh dạn đi tắt, đón đầu trong hoạch định, triển khai chính sách phát triển kinh tế - xã hội sẽ mang lại hiệu quả thiết thực cho địa phương phát triển nhanh, theo hướng bền vững. Năm 2004, sau nhiều hội nghị bàn bạc, lấy ý kiến các ngành, các cấp, Tỉnh ủy Bình Dương đã có quyết định táo bạo và tiên phong là xây dựng Khu Liên hợp Công nghiệp - Dịch vụ - Đô thị Bình Dương. Năm 2016, tỉnh Bình Dương chính thức khởi động Đề án Thành phố thông minh Bình Dương. Khác với cách tiếp cận thông thường về thành phố thông minh thuần túy của các thành phố trong nước là tập trung vào việc ứng dụng các công nghệ tiên tiến để giải quyết một số thách thức của thành phố, tỉnh Bình Dương nhấn mạnh tầm nhìn tạo đột phá đổi mới toàn diện, trong đó lấy con người làm trọng tâm, xây dựng thành phố thông minh theo hướng mở là phát triển doanh nghiệp, phát triển con người, phát triển kết cấu hạ tầng trên mối quan hệ 3 nhà “Nhà nước - Nhà trường - Nhà doanh nghiệp”. Trên nhiều phương diện, Mô hình Khu Liên hợp Công nghiệp - Dịch vụ - Đô thị Bình Dương và Thành phố thông minh Bình Dương là hai mô hình sáng tạo, đột phá đặc sắc của Bình Dương đã thể hiện rõ nét tầm nhìn chiến lược của tỉnh trong việc hoạch định đường lối phát triển, cũng như chiến lược đi tắt, đón đầu. Để huy động tối đa các nguồn lực cùng tham gia thực hiện các mục tiêu phát triển kinh tế, tỉnh triển khai chủ trương “Trải chiếu hoa mời gọi đầu tư” và “Trải thảm đỏ mời gọi nhân tài” nhằm thực hiện đổi mới mô hình thu hút đầu tư, tạo động lực tăng trưởng mới. Ưu tiên tập trung thực hiện quyết liệt chủ trương đầu tư hạ tầng kinh tế - xã hội đồng bộ, hiện đại; trong đó, hạ tầng giao thông được ưu tiên đầu tư trước một bước để mở đường cho kinh tế phát triển.

Thứ hai, Đảng bộ, chính quyền tỉnh biết trân quý và phát huy tối đa những lợi thế so sánh của địa phương trong hoạch định đường lối, chiến lược phát triển để khai thác, sử dụng có hiệu quả các nguồn lực cho đầu tư phát triển. Từ một tỉnh nông nghiệp là chủ yếu, đến nay, tỉnh Bình Dương đã chuyển mình vươn lên trở thành một tỉnh phát triển, có tốc độ công nghiệp hóa, đô thị hóa cao là minh chứng sống động cho nhận định này. Việc quyết định xây dựng Khu liên hợp Công nghiệp - Dịch vụ - Đô thị Bình Dương là quyết sách tiên phong của địa phương, song cần khẳng định đó là kết quả tất yếu khi đánh giá đúng tiềm năng, lợi thế của tỉnh trong hoạch định đường hướng phát triển thời gian qua. Khu liên hiệp được xây dựng trên phần đất liên quan đến lợi ích trên 7.000 hộ dân (có 6.200 hộ sinh sống tại chỗ); trong khi, cả nước chưa có tỉnh, thành phố nào xây dựng dự án có diện tích lớn, quy mô tầm cỡ như vậy. Thực tiễn phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh đã cho thấy, Khu liên hợp thật sự là bước “đột phá” để đưa kinh tế - xã hội tỉnh Bình Dương phát triển nhanh và bền vững trong thời gian qua, góp phần to lớn cải thiện đời sống người dân.

Thứ ba, trong mọi công việc, Đảng bộ và chính quyền các cấp của tỉnh Bình Dương luôn quán triệt sâu sắc, thực hiện nghiêm túc quan điểm “dân là gốc”; thật sự tin tưởng, tôn trọng và phát huy quyền làm chủ của nhân dân, kiên trì thực hiện nguyên tắc “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng”. Lấy dân làm trung tâm, chủ thể của công cuộc đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, mọi chủ trương, chính sách phải thực sự xuất phát từ nguyện vọng, quyền và lợi ích chính đáng của nhân dân; thắt chặt mối quan hệ mật thiết giữa Đảng, chính quyền với nhân dân, dựa vào nhân dân để xây dựng Đảng; lấy hạnh phúc, ấm no của nhân dân làm mục tiêu phấn đấu, củng cố và tăng cường niềm tin của nhân dân đối với Đảng, Nhà nước, chế độ xã hội chủ nghĩa... Kinh phí “Xây dựng nếp sống văn hóa, văn minh đô thị” được bổ sung từ nguồn tặng thưởng xếp loại đảng bộ, chi bộ, cơ quan hằng năm là mô hình hợp “ý Đảng, lòng dân”. Có được đô thị văn hóa, văn minh, đối tượng được thụ hưởng đầu tiên chính là người dân; cũng qua mô hình, người dân rất nhiệt tình, đồng lòng cùng với chính quyền xây dựng. Một tổ chức cơ sở đảng trong sạch, vững mạnh sẽ lãnh đạo hệ thống chính trị tại cơ sở mình xây dựng quê hương ngày càng giàu đẹp; nguồn kinh phí hỗ trợ kèm theo tặng thưởng tuy không lớn nhưng cũng là nguồn động viên, giúp cơ sở thực hiện nhanh hơn để đô thị ngày càng văn hóa - văn minh…/.