Định hướng xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn 2045

Tham dự hội thảo có đại diện lãnh đạo Hội đồng dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội, các cơ quan thuộc Ủy ban Thường vụ Quốc hội, đại diện các  Bộ, ngành trung ương, các cơ quan nghiên cứu, các chuyên gia và nhà khoa học.

Hội thảo khoa học “Định hướng xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn 2045” được theo thực hiện kế hoạch số 1373-KH/BCĐ ngày 27/7/2019 của Ban Chỉ đạo xây dựng Đề án Tổng kết Nghị quyết 48-NQ/TW ngày 24 tháng 5 năm 2005 của Bộ Chính trị về Chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010, định hướng đến năm 2020, 

Nghị quyết số 48 – NQ/TW về Chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010, định hướng đến năm 2020 được Bộ Chính trị ban hành ngày 24 tháng 05 năm 2005. Ra đời trong bối cảnh nước ta đang từng bước xây dựng, phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, Nghị quyết 48 – NQ/TW đã thể hiện tập trung đường lối lãnh đạo của Đảng, sự quyết tâm thực hiện nhiệm vụ xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam bảo đảm tính đồng bộ, thống nhất, ổn định và minh bạch theo tinh thần Văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX.

Chiến lược hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010, tầm nhìn 2020 được ban hành kèm theo Nghị quyết số 48 – NQ/TW là chiến lược đầu tiên mang tính toàn diện và dài hạn về hoàn thiện hệ thống pháp luật ở nước ta. Chiến lược đã đưa ra 6 định hướng hoàn thiện thể chế về: tổ chức và hoạt động của các thiết chế trong hệ thống chính trị; bảo đảm quyền con người, quyền tự do, dân chủ của công dân; pháp luật về dân sự, kinh tế, trọng tâm là hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa; pháp luật về giáo dục – đào tạo, khoa học –công nghệ, y tế, văn hóa – thông tin, thể thao, dân tộc, tôn giáo, dân số, gia đình, trẻ em và chính sách xã hội; pháp luật về quốc phòng an ninh; pháp luạt về hội nhập quốc tế và hai nhóm giải pháp về xây dựng và hoàn thiện pháp luật. Đồng thời, Chiến lược cũng đưa ra cách tiếp cận hệ thống pháp luật một cách toàn diện, gắn kết xây dựng pháp luật với thi hành pháp luật với 4 trụ cột trong cấu trúc hệ thống pháp luật, đó là: Thể chế; Thiết chế thi hành pháp luật; Nhân lực pháp luật; Thông tin pháp luật. Chiến lược tiếp tục làm rõ hơn những vấn đề lý luận nền tảng về hệ thống pháp luật trong nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa.

Phát biểu khai mạc Hội thảo, Phó Chủ tịch Quốc hội Uông Chu Lưu cho biết trong gần 15 năm qua, từ năm 2005 đến nay, vượt qua nhiều khó khăn, thách thức. Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu to lớn trên  mọi mặt của đời sống xã hội. Một trong những nguyên nhân quan trọng góp phần tạo nên thành công đó là công tác xây dựng hệ thống pháp luật và thi hành pháp luật trong thời gian qua đã được đẩy mạnh trên tất cả các lĩnh vực theo các yêu cầu, định hướng, giải pháp mà Nghị quyết 48 – NQ/TW đã đề ra. Nghị quyết số 48 – NQ/TW đã mang lại những cải cách quan trọng, đáng ghi nhận trong xây dựng và thi hành pháp luật, góp phần không nhỏ vào kết quả thực hiện các chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước Việt Nam trong xây dựng nhà nước pháp quyền ở Việt Nam. Hầu hết các lĩnh vực đời sống xã hội đã có văn bản quy phạm pháp luật điều chỉnh, chất lượng của các văn bản quy phạm pháp luật được thực hiện trong thời gian này cũng được nâng lên, góp phần nâng cao hiệu quả, hiệu lực thực thi pháp luật trên thực tế. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, hệ thống pháp luật Việt Nam vẫn còn một số hạn chế, bất cập như: Hệ thống pháp luật còn thiếu tính ổn định, nhiều lĩnh vực các văn bản quy phạm pháp luật được sửa đổi, bổ sung trong thời gian ngắn, dẫn đến khó khăn trong áp dụng pháp luật. Tính thống nhất của hệ thống pháp luật chưa cao, còn tồn tại những văn bản mâu thuẫn, chồng chéo. Xây dựng pháp luật chưa thực sự gắn kết với tổ chức thi hành pháp luật, làm giảm hiệu lực pháp luật. Một số công đoạn trong quá trình xây dựng pháp luật chưa thực sự minh bạch. Năng lực tổ chức thực thi pháp luật của bộ máy nhà nước từ trung ương đến địa phương vẫn còn những hạn chế nhất định. Ngoài ra, còn thiếu công cụ, tiêu chí chuẩn mực để đánh giá chất lượng hệ thống pháp luật nói chung và hiệu quả, hiệu lực thi hành pháp luật thực tế của hệ thống pháp luật nói riêng.

Xuất phát từ thực tế đó, Phó Chủ tịch Quốc hội Uông Chu Lưu nhấn mạnh việc tiếp tục đổi mới cả trong nhận thức và thực tiễn xây dựng và hoàn thiện hệ thống chính trị, nhà nước pháp quyền, phát huy dân chủ XHCN và đổi mới cơ chế hoạch định và thực thi chính sách, pháp luật là vô cùng cần thiết. Trong đó, tiếp tục xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật để đáp ứng yêu cầu của công cuộc công nghiệp hóa – hiện đại hóa, xây dựng đất nước dân chủ, văn minh, giàu mạnh là hết sức quan trọng và cũng là nhiệm vụ trọng tâm đặt ra đối với Quốc hội trong thời gian tới.

Tại phiên họp thứ nhất, các đại biểu thảo luận về nội dung xây dựng và hoàn thiện pháp luật về tổ chức và hoạt động của các thiết chế trong hệ thống chính trị phù hợp với yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam. Trong đó, chú trọng các vấn đề như: đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng đối với xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật; hoàn thiện pháp luật về tổ chức và hoạt động của các thiết chế trong hệ thống chính trị như : Quốc hội, Chính phủ, Tòa án, Viện Kiểm sát, Mặt trận Tổ quốc, chính quyền địa phương...; hoàn thiện pháp luật về công chức, công vụ trong Nhà nước pháp quyền XHCN…

Về nội dung đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng đối với xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật, PGS.TS.Trần Quốc Toản, Chuyên gia cao cấp, Ủy viên Hội đồng Lý luận Trung ương cho rằng, đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng đối với xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật phải được đặt trong tổng thể hữu cơ đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước, đặc biệt là quá trình xây dựng Nhà nước pháp quyền “của dân, do dân, vì dân”.

PGS.TS Trần Quốc Toản cũng nhấn mạnh, cần chế định (phân định) rõ quy trình thực hiện phương thức lãnh đạo của Đảng đối với quá trình xây dựng pháp luật. Phương thức lãnh đạo của Đảng đối với quá trình xây dựng pháp luật có thể khái quát bào gồm "chuỗi các công đoạn" sau: Đảng ban hành Nghị quyết chứa đựng các nội dung lãnh đạo về xây dựng pháp luật (hay tư tưởng lập pháp cụ thể); Các tổ chức Đảng trong các tổ chức Nhà nước lãnh đạo cụ thể hóa, thể chế hóa các nội dung Nghị quyết thành hệ thống pháp luật; Các tổ chức đảng và các đảng viên trong các tổ chức Nhà nước lãnh đạo thực hiện các nội dung Nghị quyết (đã được cụ thể hóa, thể chế hóa) bằng con đường pháp quyền Nhà nước; Đảng lãnh đạo kiểm tra, đánh giá việc thực hiện Nghị quyết thông qua cơ chế của Đảng đối với các tổ chức đảng và đảng viên trong các tổ chức nhà nước, thông qua việc tuân thủ pháp luật của các cơ quan nhà nước và thông qua đánh giá kết quả, hiệu quả thực hiện Nghị quyết của Đảng trên thực tế; rút ra những vấn đề cần thay đổi, sửa đổi, bổ sung hay ban hành luật pháp, cơ chế, chính sách mới.

Về hoàn thiện pháp luật về tổ chức và hoạt dộng của Quốc hội theo chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010, định hướng đến năm 2020, TS.Hoàng Minh Hiếu, Vụ Trưởng Vụ Thông tin – Văn phòng Quốc hội, cho rằng, về cơ bản các định hướng và giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về tổ chức và hoạt động của Quốc hội đã được thể chế hóa trong các văn bản quy phạm pháp luật có liên quan và đã phát huy những hiệu quả nhất định trong quá trình thực thi. Tuy nhiên, để tiếp tục nâng cao hiệu quả, hiệu lực trong hoạt động của Quốc hội thì cần tiếp tục nghiên cứu để xác định những nhiệm vụ, quyền của Quốc hội trong việc thực hiện quyền lập pháp, bảo đảm cơ chế phân công, phối hợp và kiểm soát giữa các cơ quan lập pháp, hành pháp và tư pháp; nâng cao chất lượng hoạt động lập pháp của Quốc hội trên sở sở thực hiện hoạt động xây dựng pháp luật dựa trên các luận cứ khoa học, phù hợp với thực tiễn; tiếp tục tăng tỷ lệ đại biểu Quốc hội chuyên trách  gắn với việc đổi mới cách thức hoạt động của các cơ quan của Quốc hội, cách thức tổ chức kỳ họp Quốc hội, cách thức tổ chức hoạt động của Hội đồng dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội; đổi mới cơ chế bầu cử để đại biểu Quốc hội đại diện thực chất và có trách nhiệm cho các cử tri.

Cho ý kiến về tổ chức và hoạt động của các cơ quan tư pháp ở nước ta hiện nay, PGS.TS Trần Văn Độ, nguyên Phó Chánh án Tòa án nhân dân tối cao, cho rằng, hệ thống pháp luật về tổ chức, hoạt động của các cơ quan tư pháp đã cơ bản đáp ứng các yêu cầu về các định hướng lớn và mục tiêu xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật nước ta; đáp ứng yêu cầu Cải cách tư pháp theo tinh thần Nghị quyết số 49 –NQ/TW của Bộ Chính trị. Tuy nhiên, cùng với các kết quả tích cực đạt được, trên cơ sở mục tiêu và các định hướng Cải cách tư pháp và Hoàn thiện hệ thống pháp luật và tinh thần của Hiến pháp 2013, pháp luật về các cơ quan tư pháp vẫn còn những điểm hạn chế:

Thứ nhất, chưa thể hiện triệt để nguyên tắc tổ chức, hoạt động bộ máy nhà nước.

Thứ hai, chưa xác định thật đúng, đủ quyền năng và trách nhiệm pháp lý cho từng cơ quan trong hệ thống cơ quan nhà nước, nhiều vi pham vi pháp luật, tranh chấp pháp lý chưa được giao cho cơ quan tư pháp (Tòa án) như xử lý vi phạm hành chính, giải quyết khiếu kiện hành chính; cơ chế bảo vệ Hiến pháp bằng Tòa án;…

Thứ ba, nguyên tắc Thẩm phán, Hội thẩm xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật chưua được bảo đảm thực hiện hiệu quả bằng hệ thống pháp luật, trong đó có pháp luật về các cơ quan tư pháp.

Thứ tư, một số tư tưởng đổi mới trong Cải cách tư pháp chưa được thực hiện và thể hiện trong pháp luật về cơ quan tư pháp như: Việc chuyển Viện kiểm sát thành cơ quan Công tố; việc gắn công tố với điều tra; Bảo đảm độc lập xét xử của Tòa án;…

Từ đánh giá thực tiễn, PGS.TS Trần Văn Độ cũng đưa ra những kiến nghị cụ thể nhằm tiếp tục hoàn thiện pháp luật về các cơ quan tư pháp như: Thành lập Tòa án theo cấp xét xử, không theo đơn vị hành chính lãnh thổ. Việc quản trị các Tòa án nên giao cho cơ quan hành chính nhà nước; Thành lập hệ thống cơ quan Công tố thay cho Viện kiểm sát trực thuộc Chính phủ; Hoàn thiện luật tổ chức Cơ quan điều tra hình sự; Xây dựng Bộ luật thi hành án, bao gồm thi hành án hình sự, thi hành án dân sự, thi hành án hành chính;…

Chiều cùng ngày, Hội thảo tiếp tục phiên thứ 2 tập trung vào nội dung Xây dựng và hoàn thiện pháp luật về bảo đảm quyền con người, quyền tự do, dân chủ của công dân theo Nghị quyết số 48/NQ-TW./.

Nguồn: https://quochoi.vn/viennghiencuulapphap/lapphap/Pages/nghien-cuu-chuyen-de.aspx?ItemID=213