Chế định luật sư công của một số nước trên thế giới

Mô hình luật sư công có ở một số nước trên thế giới, ví dụ như: Châu Á có Singapore, Đông Timo, Isarel; Châu Phi: có Nam Phi; Châu Âu có Vương Quốc Anh, Hungary, Moldova; Châu Mỹ: Mỹ, Agrentia; Châu Á-Thái Bình Dương: Úc. Theo như tìm hiểu, các Đoàn luật sư thường có trách nhiệm cấp chứng chỉ hành nghề hàng năm cho các luật sư (kể cả luật sư công và luật sư tư). Các luật sư công cũng được yêu cầu phải đạt được chứng chỉ hành nghề của Hiệp hội luật sư để được hành nghề hàng năm. Tuy nhiên, họ đều là nhân viên nhà nước nên có thể không bắt buộc đóng các khoản phí bảo hiểm (khoản để bảo đảm không sử dụng sai quỹ của khách hàng) hoặc được miễn phí sinh hoạt hàng năm. Ngoài ra, luật sư công sẽ chịu sự quản lý của cơ quan trực tiếp quản lý họ.
Ví dụ như Nam Phi, Luật sư công được quản lý bởi Cơ quan trợ giúp pháp lý Nam Phi.
Tại Úc, các luật sư trực tại tòa án được quản lý bởi Cơ quan trợ giúp pháp lý. Thông thường, các luật sư công là bộ phận thuộc Cơ quan trợ giúp pháp lý và được Cơ quan trợ giúp pháp lý quản lý trực tiếp.
Tại Argentina, Luật sư làm việc ở khu vực công sẽ được Đoàn Luật sư cấp thẻ luật sư lần đầu. Sau khi, luật sư đã làm việc tại cơ quan nhà nước thì sẽ chịu sự điều chỉnh của nhà nước, được coi tương đương kiểm sát viên, thẩm phán, như nhánh quyền lực thứ 4 được quy định trong Hiến pháp nên không chịu sự điều chỉnh và quản lý của đoàn Luật sư.
Tại Isarel, Luật sư công bắt buộc phải là luật sư trước khi tuyển dụng giống như các luật sư tư. Luật sư công là công chức nhà nước và phải chấp thuận một số quy định khác với luật sư tư.
Tại Moldova, Luật Trợ giúp pháp lý định nghĩa luật sư công là người có đủ tiêu chuẩn luật sư theo quy định của Luật Luật sư và chấp nhận thực hiện trợ giúp pháp lý trên cơ sở những điều kiện nhất định. Luật sư công nhận thù lao hàng tháng từ văn phòng khu vực của Hội đồng. Tất cả luật sư công được yêu cầu thực hiện trợ giúp pháp lý khẩn cấp.
Trong khuôn khổ của bài viết, tác giả giới thiệu chi tiết về chế định luật sư công tại Mỹ, Agrentina, Isarel, Nam Phi và Moldova.

1. Mỹ

Luật sư công chỉ có trong lĩnh vực hình sự. Ở Mỹ, quyền có luật sư bảo vệ trên tòa hình sự là quyền Hiến định. Bất cứ người nào không có khả năng thuê luật sư thì nhà nước có trách nhiệm cử luật sư bảo vệ. Do đó, Nhà nước thành lập hệ thống các Văn phòng luật sư công (Public Defender Office) cấp liên bang và tiểu bang để cung cấp dịch vụ bào chữa công cho người nghèo, người không đủ khả năng thuê luật sư trong các phiên tòa hình sự. Hệ thống luật sư công ở liên bang chịu trách nhiệm đối với vụ việc hình sự cấp liên bang.
- Tiêu chuẩn của luật sư công:
Luật sư công ở Mỹ là công chức Chính phủ, tuy nhiên chỉ có nhiệm kỳ 04 năm, do Thẩm phán Tòa án bổ nhiệm, cũng có bang quy định do Thống đốc bang bổ nhiệm hoặc Nghị viện bang bầu ra. Đối với luật sư công làm việc cho các Tòa án liên bang thì do Thẩm phán Tòa phúc thẩm liên bang bổ nhiệm (ở Mỹ, có 13 Tòa án phúc thẩm liên bang chia theo khu vực). Các luật sư công được tuyển dụng với mức lương tương ứng với các luật sư tư. Ngoài lương còn có sự hỗ trợ quỹ phúc lợi để giữ chân các luật sư có trình độ cao, đặc biệt là ở các vùng nông thôn…
- Nhiệm vụ, quyền hạn của luật sư công:
Trung bình mỗi luật sư công ở tiểu bang chịu trách nhiệm thụ lý khoảng 300 – 400 vụ việc/năm. Người được TGPL: là người bị buộc tội mà chưa được bào chữa.
- Cơ quan quản lý Luật sư công:
Luật sư công thuộc Văn phòng Luật sư công quản lý. Mỗi tiểu bang có ít nhất 01 Văn phòng luật sư công. Nghị viện Mỹ cho phép Tòa án các bang thành lập Văn phòng luật sư công, nếu bang nào không thành lập Văn phòng luật sư công thì Tòa án phải ký hợp đồng thuê luật sư bên ngoài bào chữa cho những người bị truy tố với mức thù lao 128 USD/01 giờ làm việc. Các Văn phòng luật sư công được tổ chức gắn với tổ chức của Tòa án gồm Tòa án cấp bang và Tòa án cấp liên bang, các văn phòng luật sư công ở liên bang được trả lương bởi Tòa án liên bang, mức lương của luật sư công bằng mức lương của công tố viên. Ở cấp tiểu bang, lương của luật sư công được trả từ ngân sách của tiểu bang. Chi phí cho luật sư công bằng 1/8 mức ngân sách cấp cho hệ thống Tòa án (chi phí cho luật sư công gồm: chi lương cho luật sư và đội ngũ nhân viên, thuê mặt bằng, chi cho giám định tư pháp và chi phí hành chính khác). Hàng năm, Nghị viện phê chuẩn ngân sách cấp cho hệ thống Tòa án trong đó có dòng ngân sách chi cho luật sư công và quy định mức thù lao cho luật sư công, văn bản này được Nghị viên ban hành vào đầu năm tài chính. Hàng tháng, các Văn phòng luật sư công phải báo cáo hoạt động lên Văn phòng quản lý hành chính của Tòa án.
Điều kiện để được Văn phòng luật sư công cử luật sư bào chữa: Pháp luật Mỹ chỉ quy định một cách rất chung chung là không có khả năng thuê luật sư thì Tòa án cử luật sư bào chữa, thậm chí một người đứng trước tòa chỉ cần nói không đủ tiền thuê luật sư là Tòa án phải chỉ định luật sư bào chữa. Đối với những người có tiền nhưng nói là không đủ tiền thuê luật sư với mức giá mà luật sư yêu cầu thì Tòa án buộc người đó phải nộp mức 128 USD/giờ cho Nhà nước để Tòa án chỉ định luật sư từ các Văn phòng luật sư công để bào chữa cho người đó, luật sư tư bào chữa với mức phí từ 500 – 600 USD/giờ; cũng có trường hợp việc chỉ định luật sư công hoàn toàn do ý chí chủ quan của Thẩm phán quyết định. Tuy nhiên, một số bang quy định mức cụ thể thu nhập của 01 người dựa theo tiêu chuẩn thu nhập thấp do liên bang quy định để được TGPL.
Nguồn công việc của các Văn phòng luật sư công chủ yếu do Tòa án chuyển đến, chỉ có một số ít vụ việc là do đương sự tự đến Văn phòng luật sư công tìm kiếm sự TGPL.

2. Argentina

Tại Argentina có luật sư công  tại văn phòng luật sư công liên bang và cấp bang.
- Tiêu chuẩn của luật sư công:
Ở Argentina, Hiến pháp và các luật liên quan có quy định các vụ án hình sự phải bắt buộc phải có luật sư. Khi một người cụ thể liên quan đến quá trình tố tụng (nhất là ở giai đoạn tiền tố tụng), trong quá trình thẩm vấn của cảnh sát là một giai đoạn dễ bị tổn thương nhất, do đó rất cần luật sư và sự có mặt của luật sư được coi là một thủ tục tố tụng bắt buộc, nếu không thì kết quả tố tụng đó sẽ không được công nhận. Do đó, vai trò của Luật sư là rất quan trọng trong bất kỳ một giai đoạn tố tụng nào.
Người thực hiện trợ giúp pháp lý ở Argentina là các Luật sư công và các nhân viên hỗ trợ được Nhà nước trả lương. Trong đó, khoảng 80% vụ án hình sự do Luật sư công đảm nhiệm, còn lại do luật sư tư thực hiện. Hệ thống Luật sư công Liên bang được can thiệp ngay lập tức và liên tục trong suốt quá trình từ khi bị bắt giữ.
Tính đến năm 2014, có 2.900 người làm việc tại Văn phòng luật sư công liên bang, được chia thành 03 nhóm: 230 Luật sư công chính thức do Tổng thống bổ nhiệm sau khi được 2/3 Nghị sỹ Quốc hội chấp thuận (trong đó được phân theo các cấp bậc khác); hơn 700 Luật sư công tạm thời do Chủ tịch Văn phòng Luật sư công Liên bang bổ nhiệm và các nhân viên hành chính, hỗ trợ.
Các Luật sư công được tuyển dụng thông qua hình thức thi tuyển. Quy trình bổ nhiệm, lương và chế độ chính sách đối với Luật sư công liên bang cũng giống như Thẩm phán, công tố viên, họ cũng được bổ nhiệm đến năm 75 tuổi trừ trường hợp vi phạm đạo đức nghề nghiệp hoặc vi phạm pháp luật nghiêm trọng (sau năm 75 tuổi sẽ thực hiện quy trình lại từ đầu). Điều kiện để được thi tuyển của Luật sư công chính thức được chia thành 04 cấp tương đương với các vị trí tuyển dụng với những tiêu chí từ cao đến thấp (không yêu cầu phải là luật sư công tạm thời). Việc trả lương cho các luật sư công được Văn phòng Luật sư công Liên bang thực hiện theo cấp bậc, ví dụ như luật sư cấp sơ thẩm, luật sư cấp phúc thẩm, luật sư cấp thượng thẩm. Trong thời gian đợt thi tuyển của Văn phòng Luật sư công Liên bang, Chủ tịch được Luật cho phép bổ nhiệm Luật sư công tạm thời thực hiện các chức năng tương tự như Luật sư công chính thức.
- Nhiệm vụ, quyền hạn của luật sư công:
Mỗi luật sư công có các nhân viên hỗ trợ đều có một văn phòng làm việc riêng, đóng rải rác theo các khu vực nhất định. Tuy nhiên trong trường hợp cần thiết, với sự nhất trí của Luật sư công thì Văn phòng Luật sư công Liên bang được quyền điều chuyển vị trí công tác của họ để thực hiện các công việc có cùng tính chất, vị trí mà họ đang thực hiện trong cùng quận hoặc thậm chí khác quận.
-  Cơ quan quản lý Luật sư công:
Luật sư công thuộc quyền quản lý của Văn phòng Luật sư công Liên bang và cấp bang
Văn phòng Luật sư công Liên bang
Văn phòng Luật sư công liên bang là một cơ quan có trách nhiệm bảo vệ nhân quyền cho những người dễ bị tổn thương trong lĩnh vực hình sự, dân sự và hành chính. Các dịch vụ được cung cấp  bởi Văn phòng luật sư công là miễn phí cho những người đủ tiêu chuẩn theo luật và các quy định hiện hành. Văn phòng luật sư công đặt ra những mục tiêu và tiêu chuẩn về mức thu nhập kinh tế hoặc sự yếu thế để cung cấp dịch vụ luật sư công, ngoài những vụ án bắt buộc phải tham gia. Ngoài ra, Văn phòng luật sư công liên bang còn cung cấp các dịch vụ trợ giúp về nhà ở, y tế.v.v. cho người nghèo, người dễ bị tổn thương nhằm thúc đẩy những biện pháp hỗ trợ chức năng bảo vệ quyền con người.
Văn phòng Luật sư công Liên bang được tổ chức theo ngành dọc, theo đó Văn phòng Luật sư công Liên bang Trung ương quản lý, điều hành 23 Văn phòng Luật sư công Liên bang đại diện tại 23 tiểu bang và giúp giải quyết các tranh chấp trước khi đưa ra tòa án tối cao liên bang. Trụ sở chính của Văn phòng Luật sư công Liên bang nằm tại thành phố Buenos Aires. Đứng đầu Văn phòng Luật sư công Liên bang là Chủ tịch. Chủ tịch phải là người Argentina, tốt nghiệp luật sư và có 8 năm kinh nghiệm, đáp ứng được những yêu cầu để trở thành thượng nghị sĩ quốc gia và được bổ nhiệm dựa trên biểu quyết của 2/3 thành viên có mặt của Thượng viện quốc gia.
Văn phòng luật sư công liên bang có văn phòng đại diện tại mỗi bang song song với Văn phòng luật sư công cấp bang. Như vậy, tại mỗi bang, tồn tại hai cơ chế hoạt động là đại diện của Văn phòng Luật sư công liên bang và Văn phòng luật sư công cấp bang. Tùy theo tính chất phạm tội, mức độ phạm tội là tội phạm của cấp bang hay tội phạm của cấp liên bang sẽ có sự tiếp nhận vụ việc tương ứng, ví dụ đối với các tội phạm mang tính chất quốc gia như tội phạm ma túy, rửa riền sẽ do đại diện của Văn phòng luật sư công liên bang thực hiện.
Văn phòng Luật sư công cấp bang
Văn phòng Luật sư công cấp bang tại thành phố tự trị Buenos Aires thực hiện bào chữa trong các vụ án hình sự và các vấn đề xã hội như văn hóa, kinh tế, hành chính, nhà ở,... Đối với các vấn đề dân sự thì do Văn phòng Luật sư công Liên bang đảm nhiệm và trong một giai đoạn tố tụng nào đó sẽ chuyển giao lại cho văn phòng này thực hiện. Văn phòng này có 24 luật sư hoạt động trong lĩnh vực hình sự, chia thành 5 khu vực khác nhau ở các văn phòng cụ thể; 06 luật sư hoạt động trong lĩnh vực hành chính. Mỗi năm, thành phố thụ lý khoảng 10.000 vụ việc tố tụng (trong đó Văn phòng này thực hiện được 2/3; luật sư tư thực hiện khoảng 1/3 tổng vụ việc). Thường thường các luật sư công tại thành phố này có khoảng 600 vụ việc được tiến hành đồng thời trong một thời điểm (hôm nay ra tòa vụ này, ngày mai lại ra tòa bào chữa vụ khác, có những ngày bào chữa vài vụ việc). Luật sư ở đây làm việc theo ca, một tháng trực 15 ngày ở 5 khu vực cảnh sát. Tại thời điểm xảy ra hành vi phạm tội, luật sư công trực sẽ tiếp nhận và giải quyết vụ việc. Mỗi luật sư công có khoảng 9 người phụ giúp đều do Văn phòng Luật sư công trả lương (02 trợ lý; người giúp phỏng vấn; người tìm chứng cứ; công việc hành chính; người đi thăm tù nhân...). Ngoài ra còn có thể có pháp y, nhân chủng học, trợ giúp về tội phạm học...hỗ trợ.

3. Isarel

Tại Isarel có luật sư công làm việc tại các Văn phòng Luật sư công (Do Bộ Tư pháp thành lập), được trả lương như công chức nhà nước
- Tiêu chuẩn của luật sư công:
Người thực hiện TGPL bao gồm luật sư công và các luật sư ký hợp đồng với cơ quan TGPL. Văn phòng TGPL cấp huyện của Cục TGPL ký hợp đồng với luật sư tư để thực hiện vụ việc TGPL dân sự, các luật sư tư được trả thù lao theo vụ việc.
Người thực hiện TGPL phải là luật sư (có bằng luật và giấy chứng nhận đã qua kỳ thi luật sư sau khi hoàn thành khóa thực tập với một luật sư hành nghề). Họ được chấp nhận được ghi danh vào danh sách thực hiện TGPL, sau khi được phỏng vấn và đào tạo (những luật sư ngoài). Những luật sư nội bộ là công chức nhà nước và những điều luật về việc chấp nhận khác với luật sư ngoài. Luật không yêu cầu những người thực hiện TGPL tham gia vào những khóa đào tạo kỹ năng liên tục, tuy nhiên, một phần trách nhiệm của họ là đảm bảo việc tham gia tố tụng đầy đủ, cả Cơ quan TGPL và Văn phòng luật sư công đều yêu cầu tất cả luật sư được ký hợp đồng tham gia vào các hội nghị chuyên đề và hội thảo mà Văn phòng và Cơ quan TGPL tổ chức.
- Nhiệm vụ, quyền hạn của luật sư công:
Thực hiện TGPL cho người dân và thực hiện giám sát và đánh giá Công việc của Luật sư ngoài một cách thường xuyên, để đảm bảo đại diện chất lượng cao. Kinh phí dành cho TGPL lấy từ nguồn ngân sách nhà nước.
- Cơ quan quản lý Luật sư công:
Luật sư công thuộc quyền quản lý của Bộ Tư pháp. Tại Israel, TGPL do Bộ Tư pháp chịu trách nhiệm quản lý nhà nước, chia theo lĩnh vực hình sự và dân sự.
+ Trong lĩnh vực hình sự: Bộ Tư pháp thành lập và quản lý các Văn phòng Luật sư công cấp quốc gia và 6 Văn phòng Luật sư công cấp huyện (theo Luật Luật sư công năm 1995) để thực hiện trợ giúp pháp lý trong lĩnh vực hình sự. Văn phòng Luật sư công cấp huyện được thành lập ở các huyện để thực hiện việc đại diện, bào chữa trong phạm vi cấp huyện.
+ Trong lĩnh vực dân sự: Bộ Tư pháp thành lập Cục TGPL thuộc Bộ Tư pháp để quản lý Nhà nước về TGPL trong lĩnh vực dân sự. Cục có chức năng xây dựng các chính sách về TGPL và quyết định xét duyệt đơn xin TGPL có 5 Văn phòng TGPL ở 5 quận trực tiếp thực hiện vụ việc TGPL.
4. Nam Phi:
Tại Nam Phi có luật sư do Cơ quan trợ giúp pháp lý Nam Phi tuyển dụng và trả lương hàng tháng. Người thực hiện trợ giúp pháp lý ở Nam Phi bao gồm các luật sư do Cơ quan trợ giúp pháp lý Nam Phi tuyển dụng và trả lương hàng tháng, luật sư tư và thành viên của các tổ chức phi chính phủ ký thỏa thuận hợp tác với Cơ quan Trợ giúp pháp lý Nam Phi.
- Tiêu chuẩn của luật sư công:
Do Cơ quan trợ giúp pháp lý Nam Phi tuyển dụng. Luật sư công được Cơ quan trợ giúp pháp lý cho tham gia các khóa học, có kinh nghiệm để trở thành Luật sư cấp bang, cấp liên bang.
- Nhiệm vụ, quyền hạn của luật sư công:
Thực hiện tư vấn và tham gia tố tụng tại lĩnh vực hình sự, dân sự
- Cơ quan quản lý Luật sư công:
Do Cơ quan TGPL Nam Phi quản lý và tuyển dụng
5. Moldova
Tại Moldova có Luật sư công do Văn phòng Luật sư công quản lý (được thành lập theo Luật TGPL tại Moldova)
- Tiêu chuẩn của luật sư công:
Luật Trợ giúp pháp lý định nghĩa luật sư công là người có đủ tiêu chuẩn luật sư theo quy định của Luật Luật sư và chấp nhận thực hiện trợ giúp pháp lý trên cơ sở những điều kiện nhất định. Luật sư công nhận thù lao hàng tháng từ văn phòng khu vực của Hội đồng. Tất cả luật sư công được yêu cầu thực hiện trợ giúp pháp lý khẩn cấp.
Đầu năm 2013, có 12 luật sư công, chiếm 2,3% luật sư trợ giúp pháp lý (520 luật sư trợ giúp pháp lý) và 0,7% tổng số luật sư (1.729 luật sư). Đến năm 2012 Văn phòng luật sư công do ngân sách nhà nước và ngân sách khu vực tự trang trải kinh phí. Duy trì hoạt động của văn phòng và tiền thuê văn phòng do kinh phí trợ giúp pháp lý chi trả, thù lao của luật sư do Quỹ Soros chi trả, đây là một dự án tăng cường hệ thống trợ giúp pháp lý ở Moldova.
Văn phòng luật sư công ra đời năm 2006 trước khi Luật Trợ giúp pháp lý được thông qua và hoạt động như văn phòng thí điểm cho đến năm 2012 khi nhà nước lấy ngân sách của văn phòng này. Ý tưởng chính của việc thành lập văn phòng luật sư công là để thử nghiệm mô hình mới.
- Nhiệm vụ, quyền hạn của luật sư công:
Thực hiện TGPL cho người dân mà không đủ điều kiện thuê dịch vụ trong lĩnh vực tham gia tố tụng hình sự, dân sự, hành chính hoặc xét xử. Ngoài ra còn TGPL cho trẻ em là nạn nhân của việc việc hình sự cũng như người lớn là nạn nhân của bạo lực gia đình và xâm hại tình dục.
- Cơ quan quản lý Luật sư công:
Việc thực hiện trợ giúp pháp lý ở Moldova đa dạng, bao gồm luật sư công, luật sư tư thực hiện trợ giúp pháp lý trên cơ sở hợp đồng ký kết với các văn phòng vùng. Các tổ chức phi chính phủ được thành lập hợp pháp được phép thực hiện trợ giúp pháp lý trong vụ việc dân sự. Cán bộ pháp lý bán chuyên và tổ chức phi chính phủ thực hiện trợ giúp pháp lý sơ cấp. Moldova có khoảng 1.100 luật sư và 240 luật sư tham gia thực hiện trợ giúp pháp lý. Luật sư TGPL được nhà nước trả lương thuộc quyền quản lý của một trong bốn Văn phòng Lãnh thổ của Hội đồng TGPL Quốc gia. Trợ giúp pháp lý cũng có thể được yêu cầu trực tuyến, sử dụng chữ ký điện tử.

Nguồn:

• Báo cáo đoàn công tác tại Mỹ của Cục Trợ giúp pháp lý
• https://en.wikipedia.org/wiki/Public_defender_(United_States)
• Báo cáo Đoàn công tác tại Achentina của Cục Trợ giúp pháp lý
• Slide tham gia Hội nghị quốc tế từ chuyên gia của Israel
• Các báo cáo bằng Tiếng Anh từ khi tham gia Hội nghị tại Nam Phi và Báo cáo Quốc gia về TGPL tại Nam Phi bản t4-2017
• https://www.md.undp.org/content/moldova/en/home/presscenter/articles/2021/asisten_a-juridic-garantat-de-stat-vine-mai-aproape-de-beneficia.html